پرخاشگری و لجبازی در کودکان ، علت‌ها و راهکارها

پرخاشگری و لجبازی در کودکان

پرخاشگری، لجبازی، حرف نشنوی و نافرمانی؛ اینها کلمات آشنای بیشتر والدین در مسیر رشد و تربیت فرزندشان است. در این مطلب قرار است به طور مفصل به موضوع پرخاشگری و لجبازی در کودکان بپردازیم. ابتدا پرخاشگری و لجبازی را تعریف می کنیم، بعد در مورد علت های ایجاد پرخاشگری و لجبازی در کودکان آن صحبت می کنیم و در آخر هم از راهکارهای پیش گیری و کاهش این مشکلات رفتاری یعنی پرخاشگری و لجبازی در کودکان و نوجوانان حرف خواهیم زد.

آنچه در این مقاله خواهید خواند:

√ تعریف پرخاشگری و لجبازی در کودکان

√ علت های پرخاشگری و لجبازی در کودکان

 √ راهکارهای پیشگیری و کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان

•  راهکارهای مبتنی بر ساخت رابطه عمیق والد- فرزندی
• راهکارهای مبتنی بر طراحی درست محیط
• راهکارهای مبتنی بر آموزش مهارتها، بالا بردن توانمندی
• راهبردهای مقابله با پرخاشگری و لجبازی در کودکان

 

√تعریف پرخاشگری و لجبازی در کودکان

اما قبل از هر چیزی باید ابتدا پرخاشگری و لجبازی در کودکان  را تعریف کنیم تا متوجه شویم که منظور چیست و در مورد چه چیزی داریم حرف می زنیم.

پرخاشگری رفتاری است که به دیگران آسیب می رساند یا بالقوه می تواند آسیب برساند.

پرخاشگری در واقع یک رفتار مشکل دار برون ریزی شده است که از طریق آن به محیط و دیگران آسیب وارد می شود. یک تعریف دیگر از پرخاشگری این است؛ پرخاشگری یک واکنش کلی نسبت به ناکامی است.

 

چند تقسیم بندی از پرخاشگری:

در تعریف انواع پرخاشگری، چند دسته بندی وجود دارد که در زیر سه دسته بندی آن را با هم می خوانیم:

 

الف:

1- رفتار فیزیکی  (مثل کتک زدن، لگد زدن، گاز گرفتن ، دعوا کردن و یا پرت کردن و شکستن وسایل )

2- رفتار  پرخاشگری کلامی (مثل داد زدن، فحش دادن ویا حرفهای نادرست یا ناجور زدن)

3- پرخاشگری غیر کلامی و نمادین (مثل ژست تهدید آمیز ، تعقیب دیگران یا مثلا شکلک در آوردن)

ب:

1-ابزاری یا وسیله ای

استفاده از پرخاشگری برای رسیدن به شی یا هدف مورد نظر

2-آزارنده یا خصمانه

هدف شخص در این نوع پرخاشگری به طور مشخص آزار رساندن و یا آسیب زدن به فرد دیگر است.

ج:

1-پرخاشگری مستقیم و محسوس

فرد بطور آشکار پرخاشگری خود را نشان می دهد و هر دو طرف یعنی کسی که پرخاش می کند و کسی که مورد پرخاشگری قرار گرفته است همدیگر را می شناسند.

2-پرخاشگری غیر مستقیم و نامحسوس

در این نوع پرخاشگری، فرد یا افرادی که مورد پرخاشگری قرار گرفته اند ممکن است منبع پرخاشگری را به راحتی نشناسند. در این نوع پرخاشگری فرد پرخاشگر به شکل غیر مستقیم و نامحسوس مثل توطئه و یا به هم زدن رابطه دیگران و یا بد نام کردن دیگری پرخاشگری می کند.

 

سیر پرخاشگری

معمولا با افزایش سن، پرخاشگری کودکان به ویژه با ورود به پیش دبستانی و دبستان کمتر می شود . دو تا دلیل اصلی این کاهش پرخاشگری این است که با بالا رفتن سن ، مهارتهای اجتماعی کودک افزایش پیدا می کند و از طرفی، دیگران یا همسالان در مقابل پرخاشگری یا زیاده خواهی کودک می ایستند.

البته در یک مورد پرخاشگری با افزایش سن خیلی تغییری نمی کند که پدر و مادر هم معمولا خیلی از آن شکایت دارند: پرخاشگری با خواهر و برادر کوچکتر.

از 3 تا 6 سالگی تفاوت جنسیت بین کودکان ظاهر می شود. پسرها بیشتر مرتکب پرخاشگری ابزاری و شخصی و دخترها بیشتر مرتکب پرخاشگری غیر مستقیم و رابطه ای مثل قهر کردن، بدنام کردن و طرد کردن می شوند.

 

تعریف لجبازی و حرف‌ نشنوی

گوش ندادن به راهنماییهای دیگران، توجه نکردن به خواسته دیگران و یا رفتار بر خلاف آنچه از کودک خواسته شده است.

 

در مقابل عدم لجبازی و حرف شنوی یعنی ظرفیت به تعویق انداختن اهداف و خواسته های خود جهت بر آورده آن اهداف و خواسته ها با رعایت معیارها و نیازهای دیگران.

 

  اپیزود دهم پادکست رادیو والدگری: پرخاشگری و لجبازی در کودکان – بخش اول  

 

√علت های پرخاشگری و لجبازی در کودکان

1-عوامل زیستی پرخاشگری و لجبازی در کودکان

خلق و خوی کودک

شاید مهمترین علت زیستی پرخاشگری و لجبازی در کودکان خلق و خوی منفی کودک باشد.

 

خلق و خوی منفی یعنی توانایی تنظیم هیجان ضعیف، واکنش گری شدید (به خصوص در برابر ناکامی) تحریک پذیری و هیجان پذیری منفی، گرایش زیاد به خطر کردن و مقاومت در برابر کنترل و اداره شدن.

خلق و خو  ریشه ژنتیک دارد و با کودک به این دنیا می آید.

مظهر تنظیم هیجان در نوزادی این است که نوزاد بتواند بعد از ناراحتی آرام شود.

نظر متخصصین حوزه رشد است که با زود آرام شدن یا نشدن نوزاد می توانیم مشکلات رفتاری مثل حرف نشنوی و پرخاشگری را در 5/2 تا 5/5 سالگی پیش بینی کنیم.

بر اساس تحقیقی که بر روی کودکان از نوزادی تا 10 سالگی  انجام شده بود، نتیجه گرفته بودند درجه بندی مادران از قابل اداره بودن کودک تا مقاومت در برابر کنترل می تواند مشکلات بعدی کودک در  زمینه پرخاشگری ، لجبازی و حرف نشنوی را پیش بینی کند.

 اختلالات عصبی رشدی

عامل زیستی دیگر دخیل در ایجاد پرخاشگری و لجبازی در کودکان اختلالات عصبی رشدی است. اختلالات عصبی رشدی دسته ای از اختلالات می باشد که بر رشد سیستم عصبی تاثیر گذاشته و منجر به عملکرد غیرطبیعی مغز می شوند. در نتیجه عملکرد غیر طبیعی مغز بر روی رفتارهای کودک نیز تاثیر می گذارد. که از جمله این رفتارها پرخاشگری و لجبازی می تواند باشد.

انواع اختلال عصبی رشدی

اختلال ناتوانی عقلانی یا اختلال عقلانی رشدی: این دسته از اختلالات شامل همه طیف های عقب ماندگی با مشکلات شناختی، اجتماعی و فیزیکی می شود.

اختلال طیف اوتیسم: این اختلالات معمولا قبل از سه سالگی بروز می کند و یک اختلال فراگیر رشدی می باشد، منظور از فراگیر این است که این اختلال در تمام طول عمر همراه فرد می باشد.

اختلال یادگیری خاص: این دسته از اختلالات شامل سه گروه از اختلال نارسا خوانی، محاسبه پریشی و نوشتار پریشی می شود.

اختلالات ارتباطی: شامل اختلالات مربوط به گفتار مثل اختلال زبان، اختلال زبان آوایی، اختلال فصاحت با شروع کودکی، اختلال ارتباط عملی می باشد.

اختلالات حرکتی: این دسته اختلالات شامل اختلال تیک (توره، مزمن، گذرا)، اختلال حرکت قالبی و اختلال هماهنگی رشدی می باشد.

اختلال بیش فعالی-عدم توجه: مشخصه این اختلال نداشتن تمرکز پایدار و رفتار تکانشی می باشد. معمولا با ورود به مدرسه نمود بیشتری پیدا می کند. این اختلال شامل سه دسته بیش فعال، کم توجه و نوع ترکیبی می شود.

 

2-عوامل خانوادگی پرخاشگری و لجبازی در کودکان

از علت های خانوادگی پرخاشگری و لجبازی در کودکان می توان به عوامل زیر اشاره کرد:

الف: مشکلات و بیمارهای روان شناختی والدین

بیماریهای روانی والدین مثل افسردگی، اضطراب و وسواس و یا اختلالات شخصیت پدر یا مادر می تواند نقش عمده ای در ایجاد مشکلات رفتاری در کودک داشته باشد.

 

تحقیقات نشان می دهد که کودکان مادران با بیماری افسردگی ، بیشتر مستعد گرفتار شدن در مشکلات رفتاری مثل پرخاشگری هستند. چون والد افسرده توان و انرژی جسمانی و روانی لازم را برای درگیر شدن با موضوعات مختلف زندگی فرزندش را ندارد. به همین دلیل ممکن است با والدگری سختگیرانه و یا حتی بی تفاوت ، موجبات ایجاد مشکلات رفتاری و عاطفی در فرزندش را فراهم آورد.

ب: سبک های غلط و ناکارامد فرزندپروی والدین

بر اساس دیدگاه دیانا بامریند والدین در تربیت فرزند خود از چهار سبک فرزندپروری استفاده می کنند.

سبک مستبد یا سختگیرانه

(پذیرش و گرمی کم- کنترل و انتظار زیاد)

سبک آسان گیر یا سهل گیرانه

(پذیرش و گرمی زیاد – کنترل و انتظار کم)

سبک غایب یا بی تفاوت

(پذیرش و گرمی کم – کنترل و انتظار کم)

سبک آگاهانه یا مقتدرانه

(پذیرش و گرمی بالا – کنترل و انتظار متعادل)

سه سبک اول می تواند کودکان با مشکلات رفتاری مثل پرخاشگری و لجبازی در کودکان بوجود بیاورد.

ج: ناهماهنگی والدین در کار فرزندپروری

وقتی که والدین در کار فرزندپروری هماهنگی لازم را با هم نداشته باشند امکان اینکه کودک ره به سمت پرخاشگری و لجبازی سوق دهند بیشتر می شود.

د: تک سرپرست بودن والد

تک سرپرست بودن می تواند بر ایجاد مشکلات رفتاری در کودک نقش داشته باشد. البته همه ی کودکانی که بطور تکی سرپرستی بزرگ می شوند به مشکلات رفتاری دچار نمی شوند. ولی اگر دیگر شرایط محیا باشد تک سرپرستی می تواند امکان بوجود آمدن پرخاشگری و لجبازی در کودک را افزایش دهد.

 

3-عوامل محیطی پرخاشگری و لجبازی در کودکان

محیط اقتصادی ضعیف

محیط اقتصادی ضعیف می تواند کودک را در معرض انواع محرومیت و ناکامی قرار دهد. محرومیت و ناکامی که که می تواند باعث ایجاد احساس خشم و یاس شود و به موجبات رفتارهایی مثل پرخاشگری و لجبازی در کودک را فراهم کند.

گروه همسالان

گروه همسالان هم می تواند در شکل داده پرخاشگری و لجبازی در کودکان نقش داشته باشد. به طور مثال کودکی که در رابطه با همسالان پرخاشگر و لجباز قرار دارد می تواند از طریق یادگیری مشاهده ای این نوع رفتارها را یاد بگیرد و انجام دهد. و یا اینکه کودک در رابطه با همسالان خود مورد تحقیر، سرزنش، نادیده گرفته شدن و … شود که به تدریج می تواند کودک را به سمت پرخاشگری و لجبازی بکشاند.

تحریک آمیز نبودن محیط (نبود و سایل و امکانات و نبود دوست و همسال)

کودکان در هر سنی دارای نیازهای خاص و ویژه ای هستند. اگر محیط کودک نیازهای او را بر آورده نکند و به اندازه کافی تحریک آمیز برای فعالیتهای مفید کودک نباشد، امکان اینکه کودک را به سمت پرخاشگری و لجبازی سوق دهد زیاد می شود.

 

4- توانایی ها و مهارتهای ضعیف کودک

مهارتهای شناختی و فکری

مهارتهای رفتاری و اجتماعی

مهارتهای خودگردانی و خود تنظیمی

 

اپیزود یازدهم  پادکست رادیو والدگری: پرخاشگری و لجبازی در کودکان –  (بخش دوم) 

 

√راهکارهای پیشگیری و کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان

در ادامه قرار است به چندین راهکار و تکنیک در مورد کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان بپردازیم. راهکارها و تکنیک هایی که اگر به کار بسته شوند می تواند پرخاشگری و لجبازی در کودکان را تعدیل نماید و این رفتارها در کودک را در سطح بهینه قرار دهد.

ما این راهکارهای کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان رو به چهار دسته تقسیم کردیم که هر کدام از این چهار دسته کارایی و اثربخشی خود را دارد:

راهکارهای مبتنی بر ساخت رابطه عمیق والد- فرزندی

راهکارهای مبتنی بر طراحی درست محیط

راهکارهای  مبتنی بر آموزش مهارتها و رفتارهای سالم به کودک

راهکارهای  مبتنی برخورد مناسب و موثر با پرخاشگری و لجبازی کودکان

در واقع هدف این راهکارها یا این چهار دسته راهکار کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان این است که نیازهای اساسی کودک بر آورده شود. کودکی که نیازهایش به اندازه کافی برآورده شود احتمال شکل گیری رفتارهای مشکل دار در او کاهش پیدا می کند.

هدف نهایی این است که با استفاده از این راهکارها، در ساختار فکری، احساسی و رفتاری کودک تغییراتی بوجود بیاوریم. که نتیجه آن می تواند کاهش رفتارهای مشکل دار مثل پرخاشگری و لجبازی و افزایش رفتارهای مطلوب در کودک باشد.

 

راهکارهای مبتنی بر ساخت رابطه عمیق والد- فرزندی جهت پیش گیری و کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان

مجموعه اول راهکارهای کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان ، راهکارها یا تکنیک های مبتنی بر ساخت رابطه عمیق بین والد و فرزند است.

 

رابطه‌ی والد- فرزندی عمیق مثل یک زیر ساخت یا فونداسیون قوی عمل می کند. 

رابطه مطلوب والد- فرزندی چند ویژگی دارد:

1- کودک در رابطه با والد احساس امنیت کامل دارد و والد را فرد مورد اطمینان زندگی خودش می داند.

2- رفتارهای والد تقریبا با ثبات و پیش بینی پذیر است.

3- کودک می تواند همه وجود احساس، عاطفی و روانی خود را به راحتی ابراز کند و خواسته هایش رو هرچند هم که نامعقول باشند بگوید.

4- حال والد هم در رابطه با فرزندش خوب است.

5- والد دو گوش شنوای خوب و فعال برای شنیدن تمام حرفهای فرزندش دارد.

و اینکه

6- والد خودش را با نیازهای اساسی  هر دوره رشدی فرزندش همسو و هماهنگ می کند.

مثلا اگر کودک تا یک یا یک سال و نیمگی چسبندگی به والد خود را می خواهد ، والد خود را برای پاسخگویی به چنین نیازی آماده می کند و بر اساس نیازهای این دوره به کودک پاسخ می دهد. یا بعد از این دوره که کودک می خواهد تا حدودی از والد خود جدا شود و عمکلرد مستقل داشته باشد، والد شکل رابطه را عوض می کند و فضای رابطه را برای بر آورده شدن این نیاز اساسی کودک آماده می کند.

 

در ادامه به تکنیکها و راهکارهایی جهت کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان می پردازیم که سازنده و شکل دهنده یک رابطه خوب و عمیق والد فرزندی می باشد.

1- عشق ورزیدن بدون قید و شرط به کودک

عشق ورزیدن بدون قید و شرط یعنی چی؟

یعنی دوست داشتن کودک حتی زمانی که شما را گرفتار و ناراحت می کند، به شما توهین و بی احترامی می کند،  و رفتارهای نامناسبی دارد.

در واقع دوست داشتن بی قید و شرط این نیست که فقط وقتی کودک آرام و تمیز یا نمره بیست گرفته است او را دوست داشته باشید، باید زمانی که در فروشگاه جیغ می کشد یا شما را گاز می گیرد، روی دیوار نقاشی کشیده است، خوب غذا نمی خورد یا حتی پول زیادی رو گم کرده است هنوز هم او را دوست داشته باشید.

شاید با خودتان بگوید چقدر سخت است. مگر می شود آخر؟

فرض کنید که یک تکه طلا دارید و از دستتان روی زمین می افتد و خاکی می شود و یا نه بدتر در درون جوی پر از لجن می افتد. آیا این تکه طلای شما ارزشش را با کثیف شدن از دست داد یا هنوز همان طلاست و برای شما ارزش اولیه را دارد؟

دوست داشتن کودک هم به هیچ شرطی قرار نیست وابسته باشد. یعنی کودک لازم نداشته باشد که یک جور خاصی باشد و یا  رفتارهای خاصی داشته باشد و یا اینکه موفقیت هایی بدست بیاورد تا مورد دوست داشته شدن قرار بگیرد.

شما قرار است به فرزندتان این پیام رو بدهید که فقط و فقط به خاطر وجود خود او و به خاطر اینکه یک انسان است و اینکه فرزند شماست ارزشمند است و به او عشق می ورزید و دوستش دارید.

مثل همان تکه طلا که هر چقدر کثیف باشد و آسیب ببیند،  هنوز هم برای شما طلاست و ارزشمند.

شادی یکی از دلایل بدرفتاری کودکان این باشد که کم دان، کم توان و نیازمندند و همیشه و در هر سنی مهارتهایی هست که آنها برای یک زندگی یا رفتار مناسب یاد نگرفته اند.

پس قرار با تمام بدرفتاری ها و توانایی های کم که کودکان دارند هنوز دوست داشته شوند و مورد عشق قرار بگیرند.

 

 2-  محبت کلامی و جسمانی

شاید کم خرج ترین کاری که یک والد می تواند انجام دهد این باشد که به فرزندش محبت کلامی و جسمانی زیاد ارزانی کند.

حتمن خودتان می دانید که چه کلمات و جملاتی بر روی فرزندتان تاثیر مثبت دارد و عشق و محبت شما را به او انتقال می دهد.

ولی برخی کلمه ها و جمله ها خیلی روی احساس ارزشمندی و دوست داشتنی بودن کودک اثر دارد مثل اینکه:

به کودک بگویید دوستش دارید، بگویید عزیز شماست، بگویید برای شما مهم است، بگویید خوشحالید که او فرزند شماست، بگویید او هدیه بزرگ و ارزشمند زندگی شماست.

و همینطور از چند طریق زیر می توانید محبت جسمانی زیادی به او هدیه دهید:

کودک را در آغوش بگیرید، نوازش کنید، آرام قلقلک بدهید، ببوسید، ماساژ دهید، با هم غلط بزنید، کنارش بنشینید و او را در آغوش بگیرید، وقتی مشغول بازی، انجام تکلیف یا کار خاصی است ، دستی به سر او بکشید یا ضربه ای آرام به شانه او بزنید.

این نوع نوازشهای جسمانی و کلامی تاثیر زیادی روی احساسات و عواطف و در نهایت احساس ارزشمندی فرزند شما دارد.

چند نکته :

نوع تماسها و نوازش های جسمانی که فرزندتان دوست دارد را بشناسید و در بیشتر مواقع آن را انجام بدهید. یعنی اگر کودک با نوعی از نوازش یا تماس جسمی را راحت نیست ولی خود شما آن را دوست دارید بهتر است که که از این نوازش خودداری کنید.

ممکن است کودک تماس جسمانی شما را در  بعضی اوقات نخواهد. شاید بهتر این باشد که در این زمان به کودک نزدیک نشوید تا خود او چنین اجازه ای را بدهد.

برخی اوقات که وقتی فرزندتان در آغوش شماست ، ممکن نسبت به دفعات قبلی زمان بیشتری آغوش شما را بخواهد تا با امنیت و آرامشی که می خواهد برسد. در چنین مواقعی تا جایی که امکان پذیر است اجازه دهید کودک در آغوش شما بماند تا خود او تصمیمی بگیرد که آغوشوتان را ترک کند.

وقتی فرزندتان را نوازش می کنید سعی کنید یک ریتم خاص و آرام داشته باشید که برای کودک خوشایند و آشنا باشد. ریتم آرام و آشنا می تواند کودک را به امنیت و آرامش برساند.

در کل حاصل این نوازش ها کلامی و جسمانی نتیجه گیری ذهنی مثبت کودک است:

من مهم و دوست داشتنی هستم و پدر و مادر من توجه خاص و ویژه ای به من دارند.

 

3– احترام به حریم شخصی، استقلال طلبی و حق انتخاب کودک

داشتن استقلال و کنترل بر زندگی موضوع اساسی هر کودکی است که از همان ماهای ابتدایی زندگی کودک خود را نشان می دهد.

زمانیکه حاضر نیست به آغوش کسی برود که نمی خواهد. زمانی که برای بوسیده شدن خود  را کنار می کشد یا سرش را به سمت دیگر بر می گرداند. زمانی که شما می خواهید به او غذا بدهید ولی اصرار دارد که خودش به تنهایی غذا بخورد.

پدر و مادر باید چه نوع برخوردی با استقلال خواهی کودک داشته باشند؟

شاید پاسخ کلی این باشد:

تا جایی که امکان پذیر است  و کودک به خود و دیگران آسیب جدی نمی زند، بهتر است کودک مستقل عمل کند و حق انتخاب را به او بدهید.

اجازه بدهید با چند مثال این موضوع را بیشتر توضیح دهیم:

شما قصد دارید یک اسباب بازی از اسباب بازهای فرزندتان را به کودک دیگر یدهید ولی فرزندتان راضی نیست. به دلیل اینکه اسباب بازیها به عنوان حریم شخصی فرزندتان محسوب می شود بهتر است به این حریم احترام بگذارید و چنین کاری را انجام ندهید، هر چقدر هم که کودک دیگر اصرار و یا  گریه کند.

فرزند نوپای شما اصرار دارد که همیشه خودش آب بخورد. بهتر با استفاده از یک لیوان پلاستیکی و آب کمی که داخل آن می ریزید اجازه دهید فرزندتان این کار را مستقل انجام دهد.

فرزندتان بر روی پوشیدن یک لباس خاص اصرار دارد و یا یک لباسی را  خیلی دوست دارد و می خواهد بیشتر مواقع آن لباس را بپوشد. به دلیل اینکه این موضوع به هیچکس آسیبی نمی زند، بهتر است حق انتخاب کودک را بپذیرید.

فرزند کوچک شما می خواهد که خود به تنهایی غذا بخورد. ولی هم بازیگوشی می کند و هم اینکه خیلی طولش می دهد. شاید بهتر باشد کمی حوصله به خرج بدهید و زمان بیشتری برای صرف غذا در نظر بگیرید. از طرفی امکاناتی فراهم کنید که کودک بتواند خودش غذا را به تنهایی غذا بخورد. هرچند ممکن غذا خوردنش طول بکشد و کثیف کاری هم بکند، ولی نتیجه می تواند خیلی خیلی خوب باشد.

فرزند شما از کلاس ورزشی یا هنری که شما ثبت نامش کرده اید خوشش نمی آید و با بی حوصلگی کلاس را می رود، اصرار هم دارد که این رشته، رشته مورد علاقه اش نیست و نمی خواهد ادامه دهد. در این موقعیت باید به حرف و حق انتخاب کودک توجه کرد.

توجه به خواسته ها، توجه به حریمی که متعلق به کودک است و احترام به آن، توجه به حق انتخاب کودک در جایی که می شود حق انتخاب را به کودک داد و توجه به استقلال طلبی کودک و فراهم آوردن شرایطی که این استقلال انجام شود، نقش خیلی کلیدی در کاهش پرخاشگری و حرف نشنوی کودک دارد.

چون چیزی که به اون احترام گذاشته شده است و یا رسمیت شناخته شده، فردیت، شخصیت و حقوق کودک است. چیزی که خود کودک هم برای آن سخت تلاش می کند و گاهی اوقات حتی به شدت می جنگد.

 

  4- ارزش و اعتبار بخشیدن به کودکان

ابنکه کسی به کار و یا توانایی ما ارزش ببخشد همیشه برای ما خوشایند است.

مثلا کسی به ما بگوید:

تو راه حل خوبی به ذهنت رسیده

کمکت باعث شد بتونم مشکلم رو بهتر حل کنم

تو این زمینه خیلی خلاقی

احتمالا با شنیدن این جمله ها حال و احساسی خوبی به ما دست می دهد.

حالا اگر شبیه این جملات را به فرزندتان بگویید فکر می کنید چه احساسی پیدا می کند؟

مثلا در کارهای خانه و نظافت به شما کمک کرده است و به او  می گویید:

کمکت باعث شد امروز کارها بهتر و زودتر انجام بشن.

یا در مورد یک موضوع علمی که تازه یاد گرفته برای شما توضیح می دهد. موضوعی که خود شما هم در مورد آن نمی دانستید:

تو باعث شدی امروز من یک چیز جدید و جالب یاد بگیرم

یا فرزندتان یک بازی جذاب و هیجان آور در خانه راه می اندازد:

به او می گویید:

وای چقدر با بازی تو امروز کیف کردم و خوش گذشت.

این نوع ارزش بخشیدن و اعتبار دادن به بچه ها هم باعث بالا رفتن اعتماد به نفس و عزت نفس آنها تقویت می شود . چون به این نتیجه می رسند، که هم خوبند، هم مفیدند، هم موثرند و هم جالبند.

فقط مراقب باشید که اگر به کودک می گویید راه حل تو راه حل خوبی بود، بعد از آن به او نگویید تو خیلی باهوشی. یعنی نیازی نیست کودک را به طور کلی تحسین کنید. چون اگر بار دیگر یا جای دیگر راه حل خوبی به ذهنش نرسید به این نتیجه می رسد که شاید آنقدر هم که می گویند باهوش نباشد که این نتیجه گیری می تواند به او آسیب بزند.

پس بهتر است در طول روز چند مورد پیدا کنید و صادقانه و صمیمانه از این جملات به بچه ها بگویید و احساس ارزشمند بودن آنها را تقویت کنید.

 

 اپیزود دوازدهم- پادکست رادیو والدگری: پرخاشگری و لجبازی در کودکان – بخش سوم  

 

♦راهکارهای مبتنی بر طراحی درست محیط جهت پیش گیری و کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان

راهکارهای مبتنی بر طراحی محیط جهت کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان یعنی چی؟

به این معنی که  چطور محیط و بستری فراهم کنیم که بیشترین رفتار مطلوب از کودک سر بزند و از طرفی این محیط باعث شود که رفتارهای نامطلوب کودک مثل پرخاشگری، لجبازی و حرف نشنوی کم و کمتر شود.

 

در واقع منظور این است که چطور با دخالت غیر مستقیم، در کودک فکر خوب، احساس خوب و رفتار خوب ایجاد کنیم. چون وقتی محیط را آماده می کنیم، این خود کودک است که به طور طبیعی به سمت رشد و شکوفایی خود حرکت می کند.

تفاوت خیلی عمیقی هست بین زندگی کودکی که محیط بر اساس تمایلات او در هر دوره رشدی فراهم شده است و کودکی که محیط مانع رشد اوست و یا محیط بر علیه او عمل می کند.

به خاطر اینکه بهتر متوجه شویم منظور از طراحی محیط چیست و چگونه باید آن را انجام دهیم برویم سراغ تکنیک ها و راهکارها و یکی یکی به آنها بپردازیم.

 

1- الگو سازی مناسب

کودکان استعداد زیادی  در یادگیری از طریق مشاهده دارند. یعنی مغز کودکان یک دوربین عکاسی و فیلم برداری بسیار قوی است که آنچه می بیند را ضبط می کند و در زمان لازم پخش می کند یا نمایش می دهد.

این موضوع فرصت مناسبی را در اختیار پدر و مادر می گذارد تا از طریق الگو قرار دادن ویژگی ها و رفتارهای مطلوب خود، بستری برای یادگیری مهارتهای لازم و رفتارهای مطلوب کودک فراهم کنند.

 رفتارها، مهارتها و ویژگی هایی مثل:

شستن دستها قبل و بعد از غذا

چیدن و جمع کردن میز غذا

استفاده صحیح از قاشق و چنگال

غذا خوردن صحیح

مسواک زدن

مهارتهای ارتباطی مانند سلام و خداحافظی، تشکر کردن و یا درخواست چیزی از دیگران

مرتب کردن تختخواب، لباسها، جارو کردن و یا ظرف شستن

انواع بازی با توپ و وسایل دیگر

استفاده از ابزار مختلف مانند چکش، قیچی ، آچار

شستن حیاط خانه یا ماشین-  جمع کردن وسایل شخصی بعد از استفاده

رفتارهای مربوط به خوابیدن و بیدار شدن

شیوه برخورد مناسب با آدمهای دیگر

احترام به قوانین و قواعد چه در فضای خانه و چه در سطح اجتماعی و حتی احترام به قواعد و قوانین در بازی، رقابت و مسابقه

رفتارهایی مثل خرید کردن،  رانندگی کردن

ابتکار و خلاقیت در انجام کارها

مهارت حل مسئله یا مشکل

 

علاوه بر رفتارهای که گفته شد از الگو سازی مناسب می شود برای ایجاد برخی دیگر از رفتارها، صفات و ویژگیها هم استفاده کرد

مثل:

رها نکردن یک کار یا فعالیت مهم در نیمه راه

یعنی به عنوان والد وقتی یک کار مهم را شروع می کنیم و خسته می شویم و یا به مشکل برمی خوریم، کار را در نیمه راه رها نکنیم. بلکه تلاش کنیم تا کار را به پایان برسانیم. چون یکی از ویژگی های مهم انسانی را یه فرزندمان نشان می دهیم؛ تداوم و استمرار در انجام یک کار و به پایان بردن آن. ویژگی ای که اساس و زیر بنای موفقیت در زندگی است.

توانایی صبر کردن تا زمان انجام یک کار و یا فعالیت فرا برسد.

یعنی من والد بتوانم تا آماده شدن شام صبر و گرسنگی خودم را مدیریت کنم و به همسرم نق نزنم که پس این شام چی شد؟

چون فرزند من در حال تماشای توانایی صبر کردن من است و شاید بعنوان یک الگوی رفتاری از من برداشت کند.

ابراز احساس منفی به شیوه مناسب

این احساس می تواند ترس، نگرانی و اضطراب باشد یا خشم و عصبانیت و یا نارحتی.

یعنی پدری که در مقابل یک ناکامی ساده ، مثل پیدا نکردن جورابش داد می زند که این جوراب من کجاست؟ و با حالت عصبانیت از همسرش می خواهد که جورابش را پیدا کند خیلی در الگو بودن تفاوت دارد با پدری که احساس ناکامی و خشمش را با ملاحظه بقیه افراد خانوداه و به درستی مطرح می کند.

یا تفاوت هست بین مادری که برای همه موضوعات نگرانی دارد و مضطرب است تا مادری که موضوعات کم خطر و یا بی خطر را از موضوعات پر خطر و واقعا آسیب زنده جدا می کند رفتارهای اضطرابی کمی از خود نشان می دهد.

استفاده به اندازه و مناسب از برخی ابزار و وسایل مثل تلویزیون، کامپیوتر و یا موبایل و یا اینترنت

پدر و مادری که انتظار دارند که فرزند یا فرزندانشان به اندازه و به شکل درست و مناسب از این وسایل استفاده کنند شاید بهتر باشد آستینها رو بالا بزنند و اول خود الگوهای خوبی در این زمینه باشند..

تمایل به همکاری و یا شریک شدن وسایل با دیگران

پدران و مادرانی که اهل همکاری و مشارکت و کنار آمدن سالم با دیگرانند ، الگوهای خوب و برجسته ای برای فرزندشان هستند.

           

برای اینکه یک رفتار و یا ویژگی را الگوسازی کنیم به چند نکته باید توجه کنیم ::

1- رفتارهایی که مایلیم کودک در سن مشخص انجام بدهد را مشخص کنیم

مثلا در مورد جمع و مرتب کردن وسایل شخصی

2-اجازه دهیم کودک به خوبی رفتارهای ما را مشاهده کند

یعنی بگذاریم کودک رفتارهای ما در مورد مرتب و منظم کردن وسایل را ببیند.

3- برای کودک شرح دهیم در حال انجام چه کاری هستیم (برخی اوقات در مورد مراحل انجام یک کار توضیح ساده ای بدهیم)

توضیح دادن به کودک ذهن او را شکل می دهد و می تواند کودک را به انجام کار علاقمند سازد.

4- اگر کودک سوال یا سوالاتی پرسید با صبر و حوصله لازم جواب را دهیم

5-  اجازه دهیم کودک اعمال و رفتار ما رو با خیال راحت تقلید کند.

مثلا اگر در حال  مرتب کردن لباسها هستیم و فرزندمان هم به تقلید از ما لباس ها را تا می زند، اجازه دهیم با خیال راحت این کار را انجام دهد . حتی بخشی از لباسها را که تا زده است هم باید پذیرفت و همان طور جمع کرد.

6- در صورت لزوم کودک را کمک کنیم تا رفتار را در سطح ابتدایی بتواند انجام دهد.

مثلا وقتی کودک خردسال میل به تا زدن لباسها دارد به او کمک کنیم تا بتواند این کار را انجام دهد و حتی طور عمل کنیم که قسمت آخر کار یا تای آخر را او بزند. این کار باعث می شود تا احساس خوب ناشی از انجام دادن کار به او دست دهد و انگیزه لازم برای تکرار رفتار را داشته باشد.

7- وقتی هم کار را حتی به شکل ناقص انجام داد حتمن واکنش مثبت نشان بدیم

8-  به هیچ عنوان کودک رو تحت فشار نگذارید یا او را مجبور به تقلید رفتار نکنید . فقط کافیست که کودک رفتار مورد نظر را به طور مرتب از شما در موقعیت های مختلف ببیند.

9- انتظار نداشته باشیم کودک بعد از مشاهده،  رفتار مورد نظر را دقیق و درست انجام دهد. همین که کودک رفتار را ببیند و به انجام آن علاقمند شود کفایت می کند.

یادمان نرود که پدر و مادر در سالهای ابتدایی، الگوهای اصلی کودک هستند و مبنایی برای درست و  غلط  زندگی کودک . پس شاید بهترین زمان باشد تا از این فرصت استفاده کنید و  مهارتهای مهم و کلیدی زندگی و رفتارهای مطلوب را با الگو قرار دادن خود، در وجود فرزندتان بکارید.

 

2–  ایجاد فضای جذاب و امن برای تجربه کردن و فعالیت کودک

حتمن فرزند خودتان یا کودکان  دیگر رو دیده اید که در هر سنی تمایلات خاصی دارند و نوع فعالیت هایی که دارند با همدیگر متفاوت است.

به طور مثال بچه های یک تا سه ساله بیشتر وقتشان را صرف دستکاری، جابجا کردن و پرت کردن اشیاء می کنند. و یا اینکه در این دوره سنی خیلی تمایل به بالا رفتن و پائین آمدن یا حتی پریدن از بلندی ها را دارند.

 

بهتر است علاقمندیها و تمایلات رفتاری فرزندتان رو بشناسید و بر اساس آن محیط زندگیتان رو طراحی و چیدمان کنید. محیطی هم برای کودک جذاب باشد و هم امن. تا فرزندتان بتواند در چنین محیطی بیشترین فعالیت ممکن را بر اساس نیازها و تمایلاتش انجام دهد.

اجازه دهید چند پیشنهاد برای سنین مختلف داشته باشیم:

برای کودکان که تازه راه افتاده اند محیط باید جوری باشد که در صورت افتادن یا برخورد با چیزی، کودک آسیب خاصی نبیند. مثلا  اگر کف خانه سرامیک یا سنگ باشد بهتر است با فرش یا موکت پوشیده شود. وسایل گران قیمت و شکستنی و یا تیز از دسترس کودک دور  شود. وسایل پلاستیکی و رنگی به اندازه کافی در اختیار کودک قرار بگیرد تا با خیال راحت با آنها هر بازی که می خواهد انجام دهد.

به دلیل اینکه بچه ها در این سن وسایل را به دهان می گذارند بهتر است وسایل تمیز و ضد عفونی شوند و  اندازه وسیله هم بزرگ باشد تا اگر کودک آن را در دهان گذاشت مشکل خاصی پیش نیاید و از طرفی خود شما هم نخواهید که مرتب مراقب و مواظب او باشید.

کار دیگری که باید انجام داد ایجاد فضا برای بالا رفتن و پایین آمدن کودک است. چون این موضوع برای کودک یک فعالیت همراه با چالش و همینطور لذتبخش است. کودک از این طریق توانایی های بدنی و حرکتی خود را نیز می سنجد.

برای سنین 3 تا 7 سالگی هم کودکان تمایل زیادی نسبت با بازی با توپ، بازیهای نمایشی و بازی با هم سن و سالهای خودشان پیدا می کنند.

بچه ها در دوره ابتدایی مدرسه هم تمایل خیلی بیشتری به بازی با دوستان و همسالان پیدا می کنند. فعالیتهای مورد علاقه آنها جدیت و رسمیت بیشتری به خود می گیرد، مثل عضویت در تیمهای ورزشی، یا یک انجام کار هنری.

و سن نوجوانی هم تمایلات کودک بیشتر به سمت با دوستان بودن و حتی لحظات تنهایی داشتن است.

نکته مهم در استفاده از این راهکار این است که فعالیتهای و تجربه های مثبت مورد علاقه کودک شناخته و تلاش شود که کودک تا آنجایی که ممکن است به این فعالیتها و تجربه ها بپردازد. بعضی مواقع ممکن است فعالیتها خیلی تکراری باشد و ولی برای خود کودک می تواند جالب و لذت بخش باشد.

مثلا  یکی از کارهای لذت بخش برای یک کودک 18 ماهه یا 2 ساله پایین و بالا رفتن از پله است و به این کار علاقه ی زیادی نشان می دهد. خیلی هم مقاومت می کنند که کسی دست آنها را نگیرد یعنی پله را بعنوان یک چالش برای خودشان انتخاب می کنند و می خواند که مرتب با این چالش روبرو شوند. شاید بهترین کار این باشد که پدر و مادر چنین امکانی رو فراهم کنند که با مراقبت خود آنها کودک بتواند در طول هفته چندین بار با این چالش مورد علاقه اش روبرو شود.

 

3– آهسته و ساده کردن زندگی

آهسته کردن زندگی یعنی با مغز کودک فکر کنیم، با پاهای او راه برویم و با دستهای او انجام بدهیم.

کودکان در خیلی از زمینه ها کم دان، کم توان و ناکارآمدند، و برای رشد و شکوفایی نیاز به آهستگی دارند.

بالا بودن سرعت زندگی با وجود داشتن کودک ، می تواند آسیب های جدی به رشد سالم او بزند.

فرض کنید:

قصد دارید به کودک یک سالته خود غذا بدهید ولی او از دست شما نمی خورد. کودکتان اصرار دارد که خود غذایش را بخورد و شما هم می دانید که خیلی طولش خواهد داد.

می خواهید لباس کودک از تنش در بیاورید ولی اجازه نمی دهد. کودک می خواهد خود این کار را انجام بدهد. شما می دانید که می تواند ولی خیلی طولش خواهد داد.

در همه‌ی این موارد شما می دانید که اگر فرصت کافی به فرزندتان بدهید از پس کار بر می آید و می تواند بخشی از کار یا تمام آن را انجام دهد ولی خب زمان بیشتری می خواهد.

یکی از کارهایی که باید در این زمینه انجام دهید آهسته کردن زندگی است.

آهسته کردن زندگی به ویژه در سالهای ابتدایی زندگی کودک، کمک زیادی به شما می کند تا از بوجود آمدن احساس خشم و عصبانیت  و همینطور پرخاشگری و لجبازی در فرزندتان پیش گیری کنید.

 

4- ایجاد موقعیت برای تجربه و اشتباه کردن کودک

یکی از راههای یادگیری انسان اشتباه کردن است. یعنی انسان در مسیر یادگیری در واقع از یک اشتباه به اشتباه دیگر حرکت می کند.

کودکان هم برای اینکه رفتارها و مهارتهای جدید و مطلوب را یاد بگیرند نیاز به تجربه کردن و اشتباه در آن مهارتها یا رفتارها را دارند. اگر به کودک اجازه دهید به اندازه کافی دست به تجربه و اشتباه کردن در یک فضای امن بزند، هم موجب بالا رفتن مهارتهای او شده اید و هم از بروز خشم و ناراحتی به دلیل محدودیت های بیش از اندازه و غیر ضروری جلوگیری کرده اید.

 

اپیزود سیزدهم پادکست رادیو والدگری: پرخاشگری و لجبازی در کودکان –  بخش چهارم (راهکارها) 

 

♦راهکارهای مبتنی بر آموزش مهارتها، بالا بردن توانمندی و آگاهی بخشی به کودک جهت پیش گیری و کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان

در بخش علتها یکی از علت های پرخاشگری و لجبازی در کودکان را مهارتهای ضعیف و توانمندیهای کم کودک تعریف کردیم.

مهارتهای و توانمندیهایی مثل به تاخیر انداختن لذت و پاداش، ابراز وجود ، خود تنظیمی فکری،هیجانی و رفتاری، خودگردانی یا رفتار مستقلانه، مهارت حل مسئله، مهارت تصمیم گیری، توانایی پذیرش درد و باخت و کنار آمدن با آن و …

در ادامه درباره تکنیک ها و راهکارهایی حرف می زنیم که به شما کمک می کند بتوانید این مهارتها را به کودک آموزش دهید.

 

1- آموزش خود آگاهی به کودکان یا خود آگاه کردن کودک

خود آگاهی یعنی چی؟

یعنی کودکان نسبت به نقاط ضعف و قوت، نسبت به احساسات و چرایی آن، نسبت به رفتارها مطلوب و نامطلوب خود . تاثیر آن بر روی دیگران، نسبت به علاقمندی ها و تمایلاتشان، نسبت به دوست داشتن ها و دوست نداشتن های خود، نسبت به اهداف و آرزوهاشون ، شباهتها و تفاوتهای خود با دیگران آگاهی پیدا کنند. کودکانی که خود آگاهی بیشتری دارند توانایی خود مدیریتی و خود تنظیمی قوی تری هم دست پیدا می کنند.

اما این خودآگاهی رو چطوری قرار است به کودک بدهیم؟

از چند راه می توان به خودآگاه کردن کودک کمک کرد. مثل قصه گفتن، گفتگوهای صمیمانه دو نفره که براحتی بتوانید در مورد افکار، احساسات و رفتارهای کودک با او صحبت کنید و از او سوال بپرسید. یا بازخورد دادن به کودک در مورد رفتارها و یا فعالیتهایی که انجام می دهد.

 

2- آگاه کردن کودک از رفتار مطلوب یا توانمندیها با توجه نشان دادن، تشویق و تحسین عنوان دار        

برخی اوقات کودکان به دلیل اینکه بازخورد مناسبی از محیط در مورد رفتارهایشان دریافت نکرده اند تفاوت بین رفتارهای مطلوب و نامطلوب یا داشتن توانایی یا عدم توانایی را تشخیص نمی دهند. یا اینکه اگر رفتار مطلوبی هم داشته باشند به دلیل عدم توجه از طرف محیط به تدریج از بین رفته است.

یا اینکه اگر هم تحسینی وجود داشته خیلی کلی بوده و کودک متوجه نشده است که به خاطر چه چیزی تحسین شده است. مثلا در حالیکه کودک رفتار خوبی ازش سر زده ما از این جملات استفاده کردیم: آفرین به پسر یا دختر گلم، تو خیلی پسر یا دختر خوبی هستی. این تعریف یا تحسین چون خیلی کلی می باشد کودک رو متوجه نمی کند که بابت چه رفتاری تحسین شده است.

توجه نشان دادن و تحسین زمانی کارایی دارد که مشخص باشد برای کدام رفتار کودک صورت گرفته یا به عبارت دیگه تحسین باید عنوان داشته باشد تا کودک را نسبت به رفتارهای خود آگاه کند.

 

3-قصه گویی هدفمند

قصه برای کودکان از جایگاه خاصی برخوردار است. تا آنجا که کودک حاضر است یک قصه را بارها و بارها بشنود و خسته هم نشود.

این تمایل شدید کودک به قصه، فرصت بسیار مناسبی برای پدر و مادر است که از طریق آن بتوانند ارزشها، انتظارات، برخی مهارتها و یا اهمیت رفتار خاصی را به شکل غیر مستقیم به کودک انتقال دهند. مفاهیمی که در قالب شخصیتهای داستان مطرح می شود، شخصیتهایی که کودک می تواند به خوبی با آنها ارتباط برقرار کند و خود  را در قالب آن شخصیتها تصور کند.

در واقع اینجا قصه گویی برای پدر و مادر حالت هدفمند پیدا می کند. چون ما قصه گویی صمیمانه هم داریم. در قصه گویی صمیمانه، والد قصد دارد با کودک ارتباط گرم و صمیمانه برقرار کند و محتوای قصه در درجه دوم اهمیت قرار دارد.

4- تقویت افتراقی

تقویت افتراقی یعنی تقویت و یا قوی تر کردن رفتارهای مطلوب با پاداش دادن.

ضعیف یا خاموش کردن رفتار مشکل دار یا رفتار نامطلوب با پاداش ندادن.

فرض کنید فرزند شما وقتی چیزی از شما می خواهد داد می زند، فریاد می کشد، قشقرق به پا می کند و یا پرخاشگری می کند.  انتظار شما هم این است که با حالتی آرام و لحن درست درخواستش را بگوید. پس رفتار نامطلوب شد داد زدن ، قشقرق و پرخاشگری برای در خواست چیزی و رفتار مطلوب هم شد گفتن خواسته و درخواست با آرامش و لحن مناسب.

بعضی از والدین می گویند خیلی بعید است که رفتارهای یک کودک بطور کامل نامطلوب باشد. یعنی کودک همیشه با داد و فریاد درخواست خودش را بگوید. کودکان معمولا ابتدا با رفتارهای مطلوب و مثبت درخواست خود را گفته اند ولی وقتی متوجه شده اند که رفتار مثبت اثری ندارد و آنها را به خواسته شان نمی رساند دست به دادمان رفتار نامطلوب می شوند.

پس اگر فرزند شما درخواستش را با داد و فریاد یا نق و ناله و یا گریه به شما می گوید، حتمن زمانهایی هم با آرامش و به لحن مناسب این کار را کرده است.

تقویت افتراقی چه می گوید؟

تقویت افتراقی می گوید، رفتار مطلوب کودک را هر چند که کم هم باشد به اندازه و با تقویت کننده مناسب تقویت کن و رفتار نامطلوب و مشکل دار را تقویت نکن.

حالا چطوری؟

شما قرار است به رفتار مناسب و مطلوب کودک پاداش بدهید تا تقویت شود و ادامه پیدا کند. این پادش ها یا تقویت کننده ها هر چیزی می توانند باشند. مهم این است که پاداش برای کودک شما معنا داشته باشد و آن را بخواهد. یعنی پاداش می تواند توجه همراه با لبخند و مهربانی به کودک باشد، گوش کردن به حرف های کودک باشد، چیزی که کودک می خواهد و می شود به او داد را به بدهیم. یا تحسینش کنیم بابت رفتار مطلوبش و از او تشکر کنیم. یا اگر بازی می خواهد و امکانش برای ما وجود دارد بازی کنیم و یا هر پاداش دیگری که برای کودک اهمیت دارد.

و در مقابل به درخواست های کودک با رفتار نامطلوب پاداش ندهیم و یا اینکه به تدریج پاداش و تقویت را کاهش دهیم. چون هر رفتاری که پاداش و تقویت بگیرید قوی تر می شود و ادامه می یابد. یعنی اگر کودک شما به این نتیجه رسید که با نق  ناله و گریه و قشقرق به پا کردن و پرخاشگری می تواند به خواسته هایش برسد ولی با رفتار همراه با آرامش و لحن مناسب احتمالش کم است که پدر و مادر خواسته اش را بر آورده کنند، رفتاری که اینجا تقویت می شود رفتار نامطلوب است.

پس باید به رفتار مطلوب کودک پاداش داد و آن را تقویت کرد و پاداش هایی که به رفتار نامطلوب کودک در همان زمینه مشخص داده می شود را قطع کرد.

یکی از راههایی که می شود برای تقویت کردن رفتار نامطلوب استفاده کرد نادیده گرفتن آگاهانه و یا برنامه ریزی شده است.

 

 

♦راهبردهای مقابله با پرخاشگری و لجبازی در کودکان (جایگزین‌های تنبیه)

1- برخورد با زیر گذاشتن مقررات و قول و قرارها  از طریق بحث هدایت شده

این تکنیک زمانی انجام می شود که کودک قوانین یا قول و قرار قبلی که از  آن اطلاع داشته است را زیر پا می گذارد.

مراحل کار:

1- توجه کودک را به خود جلب کنید.

2- مشکل را مختصر، ساده و با خونسردی مطرح کنید.

3- برای کودک توضیح دهید چرا رفتار او مشکل ایجاد می کند.

4- برای کودک شرح دهید که چه کاری باید بکند (یا رفتار صحیح توافق شده را بگوید) یا از خود او بخواهید رفتار صحیحی را پیشنهاد بکند.

5- رفتار صحیح را تمرین کنید.

6- با تحسین کردن رفتار صحیح کودک، به بحث خاتمه دهید.

 

2- دادن دستور های آرام کننده واضح

از تکنیک زمانی استفاده می کنیم که کودک  از طریق صحبت و گفتگو رفتار مشکل دار مثل پرخاشگری و لجبازی خود را کنار نمی گذارد.

مراحل کار :

1- به کودک نزدیک شوید. به طوریکه در دسترس شما باشد تا بتواند کاملا صدای شما را بشنود

2- توجه کودک را به خود جلب کنید: (( علی گوش کن)). اگر به شما نگاه نکرد مهم نیست و فقط مطمئن شوید صدای شما را می شوند.

3- از زبان بدن استفاده کنید. به سمت کودک برگردید و بنشینید، بطوریکه که هم قد او شوید. هر کاری دیگری دارید به کنار بگذراید و به او نگاه کنید.

4- به کودک بگویید که قرار ما این بود که فلان کار را انجام دهی (یا ندهی) ولی تو داری این رفتار نادرست رو همینطور ادامه میدی. ازت می خواهم که هر چه سریعتر این رفتار رو بزاری کنار

5- اگر کودک دستور شما را اجرا کرد تحسینش کنید.

 

3- پشتیبانی از درخواست ها با در نظر گرفتن پیامدهای منطقی و محرومیت

این تکنیک زمانی استفاده می شود که کودک به دستورهای ما توجهی ندارد و رفتار مشکل دار خود را ادامه می دهد

مراحل انجام کار:

1- مشکل رفتاری را شرح دهید:

وقتی رفتار نامطلوب کودک ادامه یافت توجه او را به خود جلب کنید و باز هم واضح و روشن بگویید که مشکل چیست (( علی من می دونم که بازی با توپ بزرگ رو خیلی دوست داری خودت می دونی که قرارمون این بود که با توپ بزرگ  فقط می تونی تو اتاق خودت بازی کنی و جاهای دیگه خونه نه. و گفتیم اگه با توپ بزرگ تو پذیرایی بازی کنی من می تونم توپ رو ازت بگیرم و اجازه ندم بازی کنی درسته؟ بدلیل اینکه تو قرارمون رو بهم زدی، منم این توپ بزرگه رو برمی دارم و اگر تصمیم گرفتی تو اتاق خودت بازی کنی بگو تا توپ رو بهت بدم.

2- وسیله مسئله ساز را از محل دور کنید

سرگرمی یا اسباب بازی مورد نظر را از کودک بگیرید و اجازه ندهید کودک به فعالیت خود ادامه دهد.

3- بر شرایط پایبند باشید و تا برگشتن کودک به توافق انجام شده قبلی ایستادگی کنید.

4- از دعوا کردن بپرهیزید و رفتار همراه با عصبانیت انجام ندهید.

5- قاطع باشید:

هنگامی که مشکل بروز می کند، فورا” و با قاطعیت عمل کنید. در صورتی که بلافاصله متوجه رفتار بد کودک نشده اید به محض اینکه فرصتی بدست آوردید اقدام کنید.

6- اگر کودک پذیرفت که به رفتار صحیح توافق شده برگردد محرومیت را به پایان برسانید.

 

4- استفاده از روش ایجاد محدودیت و زمان سکوت برای مهار بی نظمی و خرابکاریها

در این روش، کودکی را که بدرفتاری و پرخاشگری کرده، از محل بدرفتاری  دور می کنیم و او را مجبور می کنیم همان جا کنار اسباب بازی یا روی صندلی که بدین منظور گذاشته شده، ساکت و آرام بنشیند. این صندلی را می توان در همان اتاقی گذاشت که کودک در آن بی نظمی،خرابکاری و یا پرخاشگری کرده است. زمان سکوت به ویژه در برخورد با بی نظمی ها و پرخاشگریهای خفیف موثر است که که در آن ها یک کودک مزاحم بازی و فعالیت های کودک یا کودکان دیگر می شود.

مراحل اجرای تکنیک:

1- هنگامی که مشکلی بروز می کند، به کودک دستور دهید دست از آن کار بردارد. زمانی که متوجه بروز رفتار ناپسندی می شوید، توجه کودک را به خود جلب کنید و با خونسردی ولی قاطع به او دستور دهید که به رفتار خود ادامه ندهد (( علی خواهرت را هل نده)). هر گاه رفتار نام مطلوبی از کودک مشاهده می کنید، بلافاصله اقدام کنید.

2- اطاعت و همکاری کودک را مورد تحسین و تشویق قرار دهید.

اگر کودک به رفتار خود ادامه نداد، از او به خاطر حرف شنوی‌اش تشکر نمایید و سرگرمی دیگری به او پیشنهاد کنید.

3- با استفاده از زمان سکوت از دستورهای خود پشتیبانی کنید:

اگر ظرف مدت یک ساعت بعد باز هم کودک آن رفتار ناپسند را انجام داد، به او بگویید چه کار اشتباهی انجام داده و  از او خواستید چه کاری را نکند و نتیجه نافرمانی اش چیست (( حالا باید ساکت و آرام یک جا بنشینی)).

4- سخنرانی نکنید، تهدید نکنید، غر نزنید و کودک را تهدید به اجرای زمان سکوت نکنید:

عمل کنید، تهدید نکنید. حتما او را به جایی که برای اجرای زمان سکوت انتخاب کرده اید  ببرید. به اعتراض های او اعتنا نکنید.

5- قبل از اینکه کودک را ترک کنید او را با مقررات آشنا کنید

(( بعد از اینکه 3 دقیقه این جا نشستی می توانی به بازی برگردی))

6- هنگامی که کودک در زمان سکوت قرار دارد، هیچ توجهی به او نکنید.

7- پس از اتمام زمان سکوت، کودک را مشغول انجام دادن فعالیتی کنید.

بدون اشاره به آنچه اتفاق افتاده، کودک را برای انجام دادن کاری مثل بازگشتن به بازی و سرگرمی قبلی خود ترغیب کنید و به دنبال فرصتی باشید که هر رفتار خوب او را مورد تحسین قرار دهید.

 

5- نادیده گرفتن

برخی از رفتارهای نامطلوب کودکان به دلیل حساسیت بیش از اندازه والد و همچنین توجهی که به رفتار کودک می شود تقویت و ادامه می یابند. با استفاده از این تکنیک و بی توجهی به برخی رفتارهای کودک، از ادامه یافتن آنها می توانیم جلوگیری کنیم.

از این تکنیک زمانی استفاده می کنیم که رفتارهای نامطلوب کودک آسیبی به خود او و دیگری وارد  نمی کند. این رفتارها می تواند شامل موارد زیر باشد:

1- قشرق به پا کردن 2- برخی لجبازیها  3- بد غذایی و غذا نخوردن  4- تکرار حرفهای رکیک و زشت  5- گریه کردن  6- خود را زدن  7- قهر کردن های بی مورد

روش اجرا:

هر وقت کودک رفتاری نامطلوب انجام داد مانند قشقرق به پا کردن، خودمان را به کاری مشغول می کنیم و به کودک وانمود می کنیم که اصلا رفتار او برای ما هیچ اهمیتی ندارد. مهم این است که پای این بی توجهی بمانیم و نیمه راه آن را رها نکنیم، زیرا باعث قوی تر شدن رفتار کودک می شود.

اگر کودک از رفتار نامطلوب خود دست کشید هیچ اشاره ای به رفتار او نمی کنیم و در مورد آن هیچ صحبتی نمی کنیم. هیچ گونه مجازاتی هم برای او در نظر نمی گیریم. چون خود نادیده گرفتن، کودک را به این نتیجه گیری ذهنی مهم می رساند که از این طریق به هیچ هدفی نمی توانم برسم و خود این نتیجه ذهنی، باعث کاهش پرخاشگری و لجبازی در او  می شود.

 

 

 

♦کتابهایی که در کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان می تواند به شما کمک کند

1- برای همه پدرها و مادرها

کتاب اول که می توانید برای کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان از آن استفاده کنید، کتاب برای همه ی پدرها و مادرها است. این کتاب بر اساس برنامه فرزندپروری مثبت نوشته شده است. برنامه فرزندپروری مثبت بعنوان یکی از برنامه های جهانی جهت فرزندپروری شناخته می شود و در بیشتر کشورهای دنیا از آن استفاده می شود.

2- فرزند پروری از درون به برون

کتاب دیگر مورد استفاده برای برخورد مناسب با پرخاشگری و لجبازی در کودکان کتاب فرزند پروری از درون به برون است. موضوع و ایده اصلی کتاب این است که والد با حل و فصل مشکلات دوران کودکی خود ، می تواند رابطه بهتری با کودک خود برقرار کند. رابطه خوب والد- فرزند می تواند تا حد زیادی هم از پرخاشگری و لجبازی در کودکان جلوگیری کند و هم اینکه موجب کاهش آن شود.

3- فرزند پروری با کفایت

کتاب سوم جهت مواجهه مناسب با پرخاشگری و لجبازی در کودکان کتاب فرزند پروری باکفایت است. این کتاب بر اساس مدل طرحواره درمانی نوشته شده است.

 

4- شاد بار آوردن کودکان به زبان آدمیزاد

کتاب شاد بار آوردن کودکان هم جزو کتابهایی است که به کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان کمک می کند. این کتاب پر از ایده و تکنیک های مختلف جهت استفاده والدین است.

5- نه تنبیه نه تشویق ( چگونه انگیزه های درونی را پرورش دهیم)

کتاب بعدی جهت کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان ، کتاب نه تنبیه نه تشویق است. ایده اصلی کتاب بر مبنای پرورش انگیزه های درونی کودک برای رفتار است. نویسنده کتاب بر این باور است که تنبیه و تشویق نادرست ، کودک را وابسته به عوامل بیرونی می کند. پس شاید کار درست این باشد که انگیزه های درونی خود کودک را بشناسیم و آنها را فعال کنیم.

6- به بچه ها گفتن، از بچه ها شنیدن

کتاب به بچه ها گفتن و از بچه ها شنیدن ، آموزش گفتگو یا بهتر بگوییم گفت و شنود بین والد و کودک است. یک گفت و شنود خوب بین والد و کودک همیشه می تواند در پیشگیری و کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان موثر باشد.

7- اعتماد به نفس در کودکان

کتاب بعدی که می تواند در کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان موثر باشد و به والد کمک کند کتاب اعتماد به نفس در کودکان است. این کتاب به والد کمک می کند با پرورش اعتماد به نفس کودک، در پیشگیری و کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان موفق عمل کند.

8- نظم آموزی به کودکان

کتاب نظم آموزی به کودکان کتاب بعدی در کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان می باشد. ایده اصلی این کتاب آموزش و پرورش نظم در کودکان جهت افزایش رفتارهای مطلوب و کاهش رفتارهای نامطلوب است.

9- عزت نفس سالم در کودکان

کتاب عزت نفس سالم در کودکان هم یکی دیگر از کتابهایی است که به والدین کمک می کند در پیشگیری و کاهش پرخاشگری و لجبازی در کودکان موفق عمل کنند.

10- فرزندپروری بدون شرط

کتاب آخر کتاب فرزندپروری بدون شرط است. نویسنده این کتاب بر این اعتقاد است که فرزندپروی قرار نیست دارای هیچ شرطی باشد. چون فرزندپروری همراه با شرط و شروط زیاد می تواند کودک را دچار مشکلات عاطفی و رفتاری مثل پرخاشگری و لجبازی کند.

 

 

 

 

پادکست رادیو والدگری را در اپلیکیشنهای زیر دنبال کنید و بشنوید: